Το Καλαματιανό μαντήλι αποτελεί σύμβολο της πολιτιστικής κληρονομιάς της Καλαμάτας, καθώς πρόκειται για προϊόν χειροτεχνίας, που συχνά πωλείται ως αναμνηστικό στις τοπικές αγορές. Κατασκευάζεται απο βαμβάκι ή μετάξι, έχει συνήθως μπλε, μαύρο ή και λευκό χρώμα με περίπλοκα σχέδια και κρόσσια στα άκρα του. Το μαντήλι φοριέται ως κάλυμμα κεφαλής από τις γυναίκες ή και γύρω από το λαιμό ως αξεσουάρ μόδας.
Η παράδοση του Καλαματιανού μαντηλιού επικρατεί απο το 1796. Ξεκίνησε απο τον Γέροντα Γεράσιμο Παπαδόπουλο, ιερομόναχο, κτήτορα της Ι. Μονής Καλογραιών Κωνσταντίνου & Ελένης Καλαμάτας. Ο ίδιος γεννημένος στην Καλαμάτα, αλλά με καταγωγή απο τη Δημητσάνα, όπου και είχε φοιτήσει στη Μονή Φιλοσόφου τη τέχνη του μεταξιού, βρέθηκε, επί Τουρκοκρατίας, για χρόνια εξόριστος στην Κωνσταντινούπολη. Κατόπιν, επέστρεψε στην Καλαμάτα όπου και έφερε μαζί του μεταξοσκώληκες. Η τροφή για τους μεταξοσκώληκες ήταν άφθονη, καθώς γύρω απο τη Μονή υπήρχαν πολλές μουριές. Έτσι λοιπόν, 5 μοναχές που ήρθαν απο την Κωνσταντινούπολη μαζί με τον π. Γεράσιμο, δίδαξαν την τέχνη του μεταξιού και στις υπόλοιπες μοναχές.
Ακόμη, ο π. Γεράσιμος είχε ιδρύσει 27 εργαστήρια στην πλατεία 23ης Μαρτίου στην Καλαμάτα, αλλά και σπίτια της περιοχής έκτρεφαν τους μεταξοσκώληκες και πήγαιναν τα κουκούλια στη Μονή. Έτσι, συνολικά η εξαγωγή μεταξιού έφτανε τους 3 τόνους ανά έτος. Ίσως αυτό να ήταν και το μόνο σπουδαίο έργο του εν λόγω Γέροντα.
Έως σήμερα, η Ι. Μονή Κωνσταντίνου & Ελένης είναι αυτή που συνεχίζει την παράδοση του γνήσιου μεταξωτού Καλαματιανού μαντηλιού, φτιαγμένο απο τις μοναχές στους αργαλειούς τους. Αν και έχουν ακόμη τους παλιούς κλασικούς αργαλειούς, πλέον χρησιμοποιούν ηλεκτρικούς, ώστε να καταφέρνουν τη μεγαλύτερη δυνατή παραγωγή. Τα τελευταία χρόνια, οι μοναχές εισάγουν την πρώτη ύλη απο το Σουφλί.
Το καλαματιανό μαντήλι αποτελεί σίγουρα, ένα μοναδικό και όμορφο κομμάτι της ελληνικής παράδοσης, που συνεχίζει να αντιπροσωπεύει την περιοχή με τα ήθη και έθιμά της. Εξάλλου προς τιμήν του έχει γραφτεί και το γνωστό, παραδοσιακό τραγούδι “μαντήλι καλαματιανό, φορείς στον άσπρο σου λαιμό”.
